5+1 κατηγορίες υπερηρώων, ηρώων και αντιηρώων

(Τετράδια Συνεργείου)

“Από τα έξι συστατικά της τραγωδίας (μύθος, ήθος, λέξη, διάνοια, όψη και μελοποιϊα) σπουδαιότερη είναι η των πραγμάτων μίμησης (πλοκή), επειδή η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία εξαρτάται από τη δράση”.

Αριστοτέλης, Ποιητική

-

Ο Αριστοτέλης ήταν κατηγορηματικός. Ο χαρακτήρας του ήρωα προσδιορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά στα περιστατικά. Δεν έχει σημασία τι σκέφτεται και πως εκφράζεται, αυτό που έχει σημασία είναι πως δρα.

Μήπως όμως δεν ισχύει το ίδιο και για τους “αληθινούς” ανθρώπους; Όσο και να φωνάζεις, ό,τι και να υπόσχεσαι ή να ορκίζεσαι, αυτό που φανερώνει τον χαρακτήρα σου είναι τι κάνεις.

-

Αιώνες μετά τον Σταγειρίτη, ένας φιλόσοφος της λογοτεχνίας, ο Frye Northrop, πάτησε στους ώμους του γίγαντα για να κάνει μια ταξινόμηση μυθιστορίας με βάση τη δύναμη της δράσης του ήρωα.

Διέκρινε πέντε τύπους ήρωα (και θα μου επιτρέψετε, εμού του νάνου, να προσθέσω μια ακόμα).

-

1) Ο ήρωας είναι ανώτερος ως προς το είδος από τους άλλους ανθρώπους και από το ανθρώπινο περιβάλλον.

Αυτή είναι μια ύπαρξη θεϊκή και η ιστορία είναι ένας μύθος.

Ανώτεροι ως προς το είδος είναι οι θεοί και οι ημίθεοι. Και -βεβαίως- είναι ανώτεροι και από το περιβάλλον.

Τέτοιος ήταν ο Χριστός, αν πάρουμε τα Ευαγγέλια κατά γράμμα. Γιατί ακόμα και η Σταύρωση του ήταν μέρος του σχεδίου, προκειμένου να επικρατήσει στο περιβάλλον.

Τέτοιος όμως ήταν και ο Σούπερμαν, στα αρχετυπικά κόμικ. Καθώς αυτός ήταν ένας εξωγήινος με υπερφυσικές δυνάμεις, που ανατράφηκε από απλούς ανθρώπους, χωρίς να γνωρίζει την καταγωγή του.

Ο Σούπερμαν πάντα είναι ανώτερος από το περιβάλλον, πάντα νικάει.

-

2) Ο ήρωας είναι ανώτερος ως προς τον βαθμό από τους άλλους ανθρώπους και από το περιβάλλον.

Χαρακτηριστικοί ήρωες αυτού του είδους είναι οι ήρωες των ιπποτικών μυθιστορημάτων. Οι ιππότες δεν είναι θεοί, αλλά έχουν περισσότερο κουράγιο και δύναμη από κάθε άλλον άνθρωπο. Δυσκολεύονται, αλλά επικρατούν.

Τέτοιοι είναι και οι ήρωες της Άιν Ραντ. Δεν είναι τυχαίο που τα βιβλία της έχουν τόσους (και τόσο) φανατικούς αναγνώστες.

Ο Χάουαρντ Ρορκ, ο ασυμβίβαστος αρχιτέκτονας, θυμίζει περισσότερο τον Υπεράνθρωπο του Νίτσε, παρά τον Wright. Είναι πιο έξυπνος, πιο δυνατός, πιο όμορφος, από κάθε άλλον (φυσιολογικό) άνθρωπο.

Και στο τέλος επικρατεί.

Στην ίδια κατηγορία είναι και ο Χάρι Πότερ. Μπορεί αρχικά να παρουσιάζεται ως ορφανός και αδύναμος, αλλά τόμο με τον τόμο διαφαίνεται η ανωτερότητα του στη μαγεία.

Και αυτός επικρατεί, κάνοντας τα παιδάκια χαρούμενα (και τη Ρόουλινγκ πάμπλουτη).

-

3) Ο ήρωας είναι ανώτερος ως προς το βαθμό από τους άλλους ανθρώπους, αλλά όχι από το περιβάλλον.

Αυτός είναι ο ιδανικός ήρωας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Είναι η Αντιγόνη, είναι και ο Οιδίποδας.

Ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους ανθρώπους, αλλά το περιβάλλον τους κατατροπώνει τελικά.

Αυτοί είναι οι τραγικοί ήρωες, ακόμα και στη ζωή.

Ο Γκάντι, για παράδειγμα, ήταν ένας τέτοιος. Το περιβάλλον τον νίκησε.

Το ίδιο είναι και ο Σωκράτης, ο Ιησούς ο Ναζωραίος (αν δεν πάρουμε τα Ευαγγέλια κατά γράμμα), η Υπατία, ο Τζιορντάνο Μπρούνο, ο Ρήγας Φεραίος και ο Καποδίστριας, ο Λώρενς της Αραβίας και ο Γκεβάρα της Κούβας, ο Τιούρινγκ και ο Μάλκολμ Εξ.

Όλοι αυτοί που αναγνωρίζουμε ως ήρωες (ναι, και ο Αδόλφος στην ίδια κατηγορία είναι, αν είσαι νεοναζί), είναι το πρότυπο του ήρωα για τον Αριστοτέλη: Αγωνίζονται για τα πιστεύω τους χωρίς ποτέ να συμβιβάζονται (κάτι που δεν συνηθίζουν να κάνουν οι άνθρωποι) και πεθαίνουν γι” αυτά.

Είναι το είδος του μυθιστορηματικού (ή κινηματογραφικού) ήρωα που σε κάνει να ανατριχιάζεις και να κλαις από περηφάνεια.

Γιατί ήταν τόσο σπουδαίος (όπως θα ήθελες να είσαι κι εσύ) και συντρίφτηκε.

Όπως ο Μαρίνος Αντύπας, ο Κούρκουλος στο “Χώμα που βάφτηκε Κόκκινο”.

-

4) Ο ήρωας δεν είναι ανώτερος ούτε από τους άλλους ανθρώπους ούτε από το περιβάλλον του.

Αυτός είναι ο ήρωας του ρεαλιστικού μυθιστορήματος. Ουσιαστικά δεν είναι ήρωας, είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Δεν κάνει τίποτα σπουδαίο ούτε και περιμένεις κάτι τέτοιο από αυτόν.

Ταυτίζεσαι με τα πάθη του και τις αδυναμίες του, αλλά δεν τον λατρεύεις, γιατί δεν είναι κάτι περισσότερο από εσένα. Ίσως -μάλιστα- και να τον μισήσεις, γιατί σου μοιάζει τόσο πολύ.

Όταν πεθαίνει θλίβεσαι, όχι γιατί περίμενες κάτι άλλο, αλλά γιατί καταλαβαίνεις ότι ανάλογο θα είναι και το δικό σου τέλος.

Στον κινηματογράφο θα τον βρεις στις ταινίες του Κέν Λόουτς. Ένας άνθρωπος, ένας απλός άνθρωπος, που αγωνίζεται να επιπλεύσει, να επιβιώσει.

-

5) Ο ήρωας είναι κατώτερος από τους άλλους και από το περιβάλλον του.

Αυτός είναι ο ηλίθιος ήρωας της φαρσοκωμωδίας. Τρίο Στούτζες και ο Γκιωνάκης με τις πορτοκαλάδες του.

Είναι όμως και οι ήρωες των μυθιστορημάτων (ή ταινιών) ειρωνικού ήθους, καθώς και του παραλόγου.

Οι αντι-ήρωες, όπως ο Δον Κιχώτης και ο Σβέικ, οι Βλαδίμηρος/Εστραγκόν ή Εκείνος κι Εκείνος.

Ηλίθιοι, τρελοί και αλήτες, γελωτοποιοί και κλόουν που φανερώνουν με την ανικανότητα τους τη μοίρα του ανθρώπου.

Έχουν γεννηθεί χαμένοι και δεν μπορούν να επικρατήσουν (συνήθως ούτε καν το σκέφτονται).

Με αυτούς -παραδόξως- οι θεατές και οι αναγνώστες ταυτίζονται, ίσως γιατί νιώθουν τη “σοφία του τρελού”, καθώς εκείνος καταρρίπτει κάθε ψευδαίσθηση μεγαλείου με τη συμπεριφορά του.

-

Βλαδίμηρος: Μιλάς πολύ ωραία. Θα έπρεπε να είσαι ποιητής.

Εστραγκόν: Είμαι. Δεν βλέπεις τα ρούχα μου;

(φοράει κουρέλια ο κλόουν του Μπέκετ).

-

Ο τρελός τότε εξυψώνεται, γιατί μας θυμίζει ότι είναι κομμάτι όλων μας. (δες  Το βασίλειο μου για ένα ελικόπτερο). Γιατί φανερώνεται ως πιο σοφός από κάθε σοφό και άνθρωπο, αφού είναι ο μόνος που αντιλαμβάνεται τη ματαιότητα κάθε προσπάθειας.

-

Λουκιανός: Αυτό το άδειο καύκαλο είναι η Ωραία Ελένη; Που για χάρη της σκοτώθηκαν τόσα παλικάρια;

-

Και ας προσθέσουμε μια έκτη κατηγορία ηρώων

6) Ο ήρωας είναι κατώτερος ως προς το βαθμό από τους υπόλοιπους ανθρώπους, αλλά… είναι ανώτερος από το περιβάλλον.

Τέτοιος είναι ο Φορεστ GAP. Ένας παντελώς ηλίθιος που επικρατεί στο περιβάλλον, χάρη και εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, οι οποίοι συνήθως σχετίζονται με την τύχη. Όπως ένα κουτί σοκολατάκια ή μια μειονότητα ηλίθιων ψηφοφόρων.

-

Αυτές είναι οι 5+1 κατηγορίες υπερ-ηρώων, ηρώων και αντι-ηρώων, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, τον Northrop και τον Γελωτοποιό (σε αγαστή σύμπνοια με τον συνεργό Όττο).

Και τώρα φτάνει εκείνη η δύσκολη στιγμή όπου θα πρέπει όλοι μας να βάλουμε το χέρι στην καρδιά και ως ήρωες που πολεμούν σαν Έλληνες (και τούμπαλιν) να παραδεχτούμε και να ομολογήσουμε… Τι ρόλο βαράμε;

-

Στην πρώτη κατηγορία σίγουρα δεν ανήκουμε, εκτός (βεβαίως) και αν είμαστε απόγονοι εξωγήινων, μόνο εμείς, οι σπουδαίοι “Ε”, που κατεβήκαμε από τον Σείριο για να δώσουμε τα φώτα στους πιθήκους που έτρωγαν ακόμα βελανίδια και λοιπά πρόχειρα σνακ.

-

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκαν αυτοί οι άνθρωποι που θέλουμε να αποκαλούμε “αρχαίους προγόνους” και με τους οποίους το μόνο κοινό που έχουμε είναι η γλώσσα -και αυτή διαστρεβλωμένη: Αγαθός πλέον είναι ο μαλάκας. Και μοχθηρός είναι ο άνθρωπος του μόχθου (διαβάστε και τον Τσολάκη αν έχετε απορίες).

-

Στην τρίτη κατηγορία θα θέλαμε πολύ να ανήκουμε, γιατί νομίζουμε ότι είμαστε πολύ ανώτεροι, αλλά αυτοί οι κακοί οι Μασόνοι, μαζί με τους Εβραίους και τους σοφούς της Σιών, μας ζηλεύουν για την ομορφιά μας, οπότε όλο μας βάζουν εμπόδια.

Είμαστε τραγικοί ήρωες (ναι, είναι πολύ συγκινητικό να είσαι τραγικός) γιατί όλο το σύμπαν συνομωτεί ενάντια στη φυλή μας. “Γαμώτο!”

-

Στην τέταρτη κατηγορία δεν θέλουμε να ανήκουμε. Πως να φανταστούμε τους εαυτούς μας ως απλούς ανθρώπους; Εμείς, που χτίσαμε τον Παρθενώνα (ναι, όλοι μαζί κάναμε τα σχέδια, όλοι μαζί κουβαλήσαμε τα μάρμαρα, όλοι μαζί γράψαμε το Συμπόσιο και όλοι μαζί σταθήκαμε στις Θερμοπύλες).

-

Στην πέμπτη κατηγορία… Εντάξει, αυτό είναι αστείο. Τι είμαστε, τίποτα Καραγκιόζηδες;

-

Έμεινε μόνο η έκτη, η παρακατιανή: Ο ηλίθιος που κατακτά τον κόσμο.

Αυτή σίγουρα είναι εκλυστική. Τόσα χρόνια ηλίθιους και άχρηστους επιλέγουμε να μας εκπροσωπούν ως έθνος.

Δείξε μου τον υπουργό σου να σου πω ποιος είσαι.

-

Διαλέχτε, διαλέχτε, ό,τι πάρεις εκατό.

Ένα γιουσουρούμ είναι η νέα Ελλάδα από καταβολής της. Και όλοι ξεπουλιούνται για ένα κουστούμ.

-

Αλλά δεν θέλω να σας επηρεάσω ούτε να σας προτρέψω σε εξέγερση. Εγώ ανήκω στην πέμπτη κατηγορία και συναναστρέφομαι τους τρελούς και τους κυνικούς, τους ερημίτες και τους ηλίθιους, τους ποιητές και τους αλήτες.

Ένα ξέρω εγώ, ότι δεν ξέρω τίποτα.

-

Δικό σας θέμα είναι να αποφασίσετε σε ποια κατηγορία ανήκετε.

Αλλά θα σας θυμίσω μόνο τα λόγια του Σταγειρίτη:

“Ο χαρακτήρας του ήρωα προσδιορίζεται από τις πράξεις του”.

Ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω.

Αμήν (και πότε).

 

 sanejoker