Ο Δον Κιχώτης της Ερήμου

 

Πιθανότατα όλοι θα έχετε δει την ταινία του Ντέιβιντ Λην: «Ο Λώρενς της Αραβίας». Εγώ όχι. Ή μάλλον έχω δει την πρώτη μιάμιση ώρα της ταινίας τρεις-τέσσερις φορές, αλλά ποτέ δεν έφτασα ως τους τίτλους τέλους. Υπέροχος ο Πήτερ Ο’ Τουλ, επιβλητική φωτογραφία, αξέχαστη μουσική, αλλά υπήρχε κάτι που δεν μου άρεσε, κάτι που κατάλαβα μόνο σαν έμαθα περισσότερα για τον Λώρενς.

Ο μικρότερος αδελφός του Λώρενς απεχθανόταν την ταινία και την είχε χαρακτηρίσει «επιτηδευμένη και ανακριβή», συμπληρώνοντας ότι ο κινηματογραφιστής είχε χρησιμοποιήσει «τη συνταγή της αφελούς ψυχολογίας… Μια δόση ναρκισσισμού, ρίχνετε λίγη επιδειξιομανία, μια κουταλιά σαδισμό, προσθέτετε αρκετή δίψα για αίμα και μερικές ακόμα παρεκκλίσεις και ανακατεύετε καλά».


Μάλλον όμως ήταν αδύνατο για οποιονδήποτε κινηματογραφιστή να περιγράψει σε μια ταινία –ακόμα και τριών ωρών- ένα τόσο πολύπλοκο, αινιγματικό, πολυσχιδές, παράξενο άτομο, όπως ήταν ο Thomas Edward Lawrence.

O Λώρενς ήταν γιος ενός αγγλο-ιρλανδού sir και μιας γκουβερνάντας. Ο sir εγκατέλειψε την πρώτη του οικογένεια και έζησε την υπόλοιπη ζωή του με την «μπέιμπι-σίτερ» της πρώτης του κόρης. Όμως ποτέ δεν παντρεύτηκαν -μάλλον ήταν καθολικοί- και το επίθετο Lawrence ήταν ουσιαστικά το συζυγικό τους ψευδώνυμο.

Το να μεγαλώνεις ως νόθος στην Οξφόρδη του 1900 δεν ήταν και ό,τι καλύτερο μπορούσε να σου συμβεί και ο Λώρενς εισέπραξε αυτή την περιφρόνηση της καταγωγής του από μικρός.

Από παιδί ο Τόμας ήταν «ιδιαίτερο» άτομο -ακόμα και η ίδια του η μητέρα τον είχε χαρακτηρίσει «αινιγματικό». Εννιά χρονών, αντί να παίζει με τους συνομήλικους του, περνούσε ατελείωτες ώρες στις ανασκαφές της περιοχής, μελετώντας τα μεσαιωνικά κάστρα. Επέβαλλε στον εαυτό του δοκιμασίες σωματικής αντοχής, έτρωγε ελάχιστα και κοιμόταν πολύ λίγο. Η μητέρα του τον ξυλοκοπούσε συχνά, όπως μαρτυράει ο αδελφός του, προσπαθώντας να λυγίσει τη θέληση του και να τον κάνει να συμπεριφέρεται πιο «φυσιολογικά».
Σε αυτές τις τιμωρίες ίσως να βρίσκεται η βάση της μαζοχιστικής τάσης του Λώρενς, όπως αυτή υποδηλώνεται στην αλληλογραφία και στα βιβλία του.

Ένα άλλο παράξενο χαρακτηριστικό του ήταν ότι απεχθανόταν τη σωματική επαφή, ακόμα και να ανταλλάσει χειραψία. Όταν τον σύστηναν σε κάποιον ο Λώρενς έσφιγγε τα χέρια του πίσω από την πλάτη και έκανε μια μικρή υπόκλιση, αφήνοντας τους πάντες να πιστεύουν ότι ήταν μια προκλητική εκδήλωση του σνομπισμού του.

Ο Τόμας ήταν πιθανότατα ασεξουαλικός, αφού δεν υπάρχει καμία μαρτυρία σεξουαλικής επαφής, με άντρα ή γυναίκα, πέρα από το βιασμό του, το 1917, από Τούρκους. Αυτή η εμπειρία, για έναν άνθρωπο που αηδίαζε και μόνο με τη σκέψη της σαρκικής επαφής, ήταν διπλά τρομακτική.

Πολλοί πιστεύουν ότι ήταν -πλατωνικά- ομοφυλόφιλος, αφού αφιέρωνε τα βιβλία του σε άντρες και δεν έκρυβε τη λατρεία του για κάποιους από αυτούς.
Ήταν και αρκετά μικρόσωμος, με ύψος μόλις 1,66, το οποίο τον ενοχλούσε, αλλά η στάση του και η αυτοπεποίθηση του τον έκαναν να δείχνει ψηλότερος.
Το 1907 μπήκε με υποτροφία στο Jesus College της Οξφόρδης για να σπουδάσει ιστορία. Εκεί συνέχισε να είναι απόμακρος και να εξασκείται στις κακουχίες. Για μεσημεριανό έτρωγε μόνο ψωμί με νερό, αφού θεωρούσε το φαΐ χάσιμο χρόνου.

Ήταν ο κορυφαίος φοιτητής της σχολής και αυτό φαίνεται καλύτερα από την πτυχιακή του εργασία. Ο Λώρενς αποφάσισε να μελετήσει την επίδραση των σταυροφοριών στην ευρωπαϊκή στρατιωτική αρχιτεκτονική.

Για να το κάνει αυτό όσο καλύτερα γινόταν, σε ηλικία είκοσι χρονών μπάρκαρε σε ένα πλοίο και βρέθηκε στη Βηρυτό. Από εκεί ξεκίνησε ολομόναχος, με τα πόδια, για να επισκεφτεί όσο περισσότερα κάστρα μπορούσε. Περπάτησε 1.775 χιλιόμετρα, έλιωσε δύο ζευγάρια μπότες, τον πυροβολήσανε, τον ληστέψανε, τον έδειραν και τον άφησαν μισοπεθαμένο.
Παρά τις κακουχίες ασπάστηκε τον τρόπο ζωής των Αράβων, τόσο πολύ που έγραφε στη μητέρα του: «Θα δυσκολευτώ να ξαναγίνω Άγγλος.»

Η πτυχιακή του απέσπασε την υψηλότερη τιμητική διάκριση στην Οξφόρδη.
Ο Λώρενς επέστρεψε στη Μέση Ανατολή και εργάστηκε για δύο χρόνια ως αρχαιολόγος. Όταν ξέσπασε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, και ακριβώς επειδή ήξερε την αραβική γλώσσα και τα έθιμα τους, διορίστηκε στη Μυστική Υπηρεσία του Στρατού, στο Κάιρο.

Το 1916 άρχισε η αραβική εξέγερση ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία ήταν σύμμαχος των Γερμανών. Οι Βρετανοί, οι Γάλλοι και οι Ρώσοι υποστήριξαν τους βεδουίνους του σερίφ Χουσεΐν, ενώ είχαν ήδη κλείσει μυστική συμφωνία μεταξύ τους για το μοίρασμα των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χωρίς βεβαίως να έχουν υπ’ όψη τους τους Άραβες. Ο Λώρενς στάλθηκε από τη Βρετανική κυβέρνηση για να ενισχύσει τον αγώνα των Βεδουίνων –και τα δικά τους σχέδια.

Ο Λώρενς θαύμαζε τους Άραβες και πίστευε στον αγώνα τους για ανεξαρτησία, αλλά δεν γνώριζε τα σχέδια των Συμμάχων. Μαζί με τον Φεϊζάλ, έναν από τους γιούς του Χουσεΐν, οργάνωσε επιθέσεις στο σιδηρόδρομο.

Με αιφνιδιαστικές επιθέσεις κατέλαβαν την πόλη Άκαμπα και κατάφεραν να φτάσουν μέχρι και στη Δαμασκό.

Πολεμούσε πάντα στην πρώτη γραμμή, ντυμένος με την κελεμπία, και στη σκηνή του περιποιούταν μόνος τα τραύματα του. Ο Λώρενς είχε γίνει ήρωας για τους Άραβες που τον μεταχειρίζονταν σαν ισότιμο των γιών του Χουσεΐν.

Αυτή η ιστορία, του ξένου που πολεμάει για την ανεξαρτησία μιας χώρας, θυμίζει το δίδυμο Γκεβάρα-Κάστρο, μόνο που στην περίπτωση του Λώρενς τα πράγματα δεν εξελίχτηκαν το ίδιο καλά.

Το 1918, με το τέλος του πολέμου, η Συρία (μαρτυρική Συρία) δόθηκε στη Γαλλία. Πήρε την ανεξαρτησία της μόλις το 1946, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Το ίδιο συνέβη και με τα περισσότερα κράτη και κρατίδια της Αραβίας.
Ο Λώρενς επέστρεψε στην Αγγλία ντροπιασμένος, με το σώμα του αργασμένο από τις σφαίρες, και εξαντλημένος, αφού δεν είχε ξεκουραστεί ούτε μια μέρα τα τελευταία δύο χρόνια. Πρωτίστως όμως θρηνούσε για τις ψευδαισθήσεις του και για το όνειρο του να δει την ανεξαρτησία των Αραβικών φυλών.
Στην «πατρίδα» τον υποδεχτήκαν ως ήρωα, αφού είχε εξυπηρετήσει τέλεια τους σκοπούς του Στέμματος.

Εκείνος προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να βοηθήσει τους Άραβες. Έγραψε άρθρα, τους εκπροσώπησε στη Διάσκεψη των Παρισίων το 1919, κατέθεσε σε επιτροπές υπέρ τους.

Έφτασε στο σημείο, μέσα στο παλάτι του Μπάκιγχαμ, να αρνηθεί τα παράσημα που του απένειμε ο Γεώργιος ο Ε΄, επειδή «η Αγγλία δεν φέρθηκε δίκαια στους Άραβες», και αυτό είναι κάτι που δεν είχε τολμήσει να κάνει κανένας άλλος.

Οι Άγγλοι τον μίσησαν και τον λάτρεψαν, ακριβώς επειδή έπαιζε με τους δικούς του όρους. Αν εκείνη την εποχή κατερχόταν στις εκλογές θα εκλεγόταν άνετα. Αν στρεφόταν στη διπλωματία, όπως τον παρότρυνε ο Γουίνστον Τσόρτσιλ, θα έφτανε σε μεγάλα αξιώματα. Αν ήθελε θα μπορούσε να κάνει ακαδημαϊκή καριέρα. Εκείνος προτίμησε να εξαφανιστεί.

Τρία χρόνια μετά, με το ψευδώνυμο John Ross, μπήκε στην Βασιλική Πολεμική Αεροπορία, ως απλός σμηνίτης. Οι δημοσιογράφοι τον ανακάλυψαν πολύ σύντομα και αποστρατεύτηκε. Αργότερα, πάλι με ψευδώνυμο, μπήκε στο σώμα τεθωρακισμένων και αυτή τη φορά κατάφερε να μείνει.

Έζησε την υπόλοιπη ζωή του ως απλός φαντάρος, χωρίς κανείς να γνωρίζει ποιος είναι, με εξαίρεση την αλληλογραφία που είχε με σπουδαία πνεύματα της εποχής του, από τον George Bernard Shaw και τον ποιητή Siegfried Sassoon, μέχρι τον Churchill. Επίσης μετάφρασε την «Οδύσσεια» για λογαριασμό ενός αμερικανικού οίκου και έγραψε δύο βιβλία, το «Επτά στύλοι της σοφίας» και το “The Mint”.

Αρνήθηκε όλες τις προαγωγές και τις ανώτερες θέσεις που του προσφέρανε (όντας ο T.E. Shaw και όχι ο T.E. Lawrence) και έμεινε στο στρατό μέχρι το 1935, όταν σε ηλικία 46 χρονών αποστρατεύτηκε. Δυο μήνες μετά σκοτώθηκε σε ένα ατύχημα –ηρωικό κατά κάποιον τρόπο.

Η μόνη απόλαυση που επέτρεπε στον εαυτό του ο Λώρενς ήταν η ταχύτητα. Είχε εφτά μοτοσικλέτες Brought, με τις οποίες έτρεχε στην αγγλική εξοχή με την τελική τους ταχύτητα (174 km/h).


Το Μάιο του 1935, σε μία από αυτές τις «βόλτες» του, είδε ξαφνικά μπροστά του δύο έφηβους με ποδήλατα. Δεν ελάττωσε ταχύτητα ούτε έκανε ελιγμούς για να τους αποφύγει. Μόνο έστριψε το τιμόνι και βγήκε από το δρόμο.

Εύκολα κάποιος ψυχολόγος θα απέδιδε τα χαρακτηριστικά των ιδιαιτεροτήτων του Λώρενς σε ήπιο αυτισμό ή στο σύνδρομο Άσπεργκερ ή σε μια δεκάδα άλλων διαταραχών. Είναι κάτι που συνηθίζεται στις μέρες μας.

Κάθε «ξεχωριστός» άνθρωπος κατηγοριοποιείται ψυχικά ως προβληματικός, για να διακρίνεται από τους ψυχικά υγιείς, αυτούς που λειτουργούν σύμφωνα με όλους τους κανόνες.

Θα ήθελα να γράψω ότι η ανθρώπινη ιστορία καθορίζεται από αυτούς τους ανθρώπους -τους προβληματικούς, τους ιδιαίτερους, τους παράξενους. Όμως αυτός είναι ευσεβής πόθος κάθε λογοτέχνη, που ψάχνει στην πραγματικότητα μυθιστορηματικούς χαρακτήρες και νομίζει ότι η ζωή είναι τόσο… μυθιστορηματική όσο η τέχνη.

Όμως οι εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα και ο κανόνας είναι αυτός που ορίζει την ανθρώπινη ιστορία. Το όραμα του Λώρενς δεν μπορούσε να κατανικήσει την κυνικότητα των σκοπών που -άθελα του- εξυπηρετούσε.

Τις περισσότερες φορές ο μέσος όρος ονείρων επικρατεί και οι Δον Κιχώτες της ερήμου, της Λάρισας, της Μάντσα, πεθαίνουν μόνοι και απογοητευμένοι. Οι Μήδοι θα διαβούνε τελικά, όπως έγραφε ο Αλεξανδρινός που πέθανε εξίσου απογοητευμένος.

Αν όμως δεν υπήρχαν οι Κιχώτες, οι Λεωνίδες και οι Λώρενς -οι ηττημένοι αυτού του κόσμου, η ανθρωπότητα δεν θα είχε τίποτα να πει, πέρα από: «Καλό καιρό έχει σήμερα».

Δεν ξέρω αν οι «τρελοί» αλλάζουν τον κόσμο, αλλά σίγουρα χωρίς αυτούς δεν θα είχαμε τίποτα να ονειρευτούμε.

(Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κειμένου είναι προϊόν λογοκλοπής από το άρθρο του Don Belt για το National Geographic, ελληνική έκδοση, Ιανουάριος 1999. Ο μεταφραστής δεν αναφέρεται.)

sanejoker