Παρατηρούμε το τελευταίο διάστημα τη
δημοσιογραφική κοινότητα να επιδίδεται, στην γνωστή υπερπληροφόρηση του
κοινού. Πιο συγκεκριμένα παρακολουθώντας τα τηλεοπτικά κανάλια να
πλασάρουν τις μεροληπτικές τους πεποιθήσεις ως γεγονότα, γίνεται
αντιληπτό, ότι αποσκοπούν στη διατήρηση της ίδιας κινδυνολογίας, η οποία
καλλιεργούνταν σχεδόν ένα μήνα πριν, κατά την προεκλογική περίοδο. Τα
γεγονότα αυτά, είναι φυσικό να προκαλούν φοβικές συμπεριφορές στον λαό.
Όχι τόσο γιατί είναι πράγματι τρομακτικές καρικατούρες του συστήματος,
όσο γιατί αποδίδεται μια λανθασμένη (κατά την ταπεινή γνώμη του
αρθρογράφου) ερμηνεία στα γεγονότα.
Ο Επίκτητος έχει διαλαλήσει άλλωστε: ότι οι άνθρωποι ενοχλούνται όχι από τα γεγονότα, αλλά από τις αρχές και τις αντιλήψεις που διαμορφώνουν σχετικά με τα γεγονότα. Θα πρόσθετα σε αυτή τη ρητορική φράση, ότι ενοχλούνται ακόμη, από τις αρχές και τις αντιλήψεις που φροντίζουν να διαμορφώνουν οι άλλοι για αυτούς. Αισθάνονται αβοήθητοι, όταν ερμηνεύουν τα γεγονότα και τις καταστάσεις ως παθητικά υποκείμενα, ανήμπορα να αντιδράσουν, «κατειλημμένοι» από το αίσθημα της ματαιοδοξίας και την αρχή της δουλοπρέπειας.
Το εργαστηριακό πείραμα του Seligman, έφερε στην επιφάνεια την έννοια του επίκτητου αισθήματος του αβοήθητου (learnedhelplessness). Ο πειραματιστής παρατήρησε σε ένα παλαιό ερευνητικό του ερώτημα ότι σκυλιά τα οποία είχαν υποστεί ελεγχόμενα σοκ σε μια κατάσταση, μετέφεραν το αίσθημα του αβοήθητου, σε μια άλλη περίπτωση όπου το σοκ μπορούσε να αποφευχθεί. Κατά τη διάρκεια της πρώτης συνθήκης, καμιά αντίδραση των σκυλιών δεν μπορούσε να ελέγξει, να επηρεάσει ή να περιορίσει την εμφάνιση και την ένταση του ηλεκτρικού σοκ. Όταν αυτά τα σκυλιά, τοποθετήθηκαν σε μια δεύτερη κατάσταση, στην οποία θα μπορούσαν να αποφύγουν το σοκ, πηδώντας πάνω από ένα εμπόδιο, εκείνα υπέμεναν και δέχονταν το οδυνηρό ερέθισμα παθητικά. Από την πρώτη συνθήκη είχαν μάθει, ότι ήταν αδύνατο να ασκήσουν επίδραση στο ηλεκτροσόκ, και διατηρούσαν την ίδια γνώση και στη δεύτερη συνθήκη, (όπως αναφέρεται στους Pervin και John, 2001).
Αν αντικαταστήσουμε τα σκυλιά, με ανθρώπινα υποκείμενα και τα ηλεκτροσόκ με την υπερπληροφόρηση, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε μια τέτοια πανομοιότυπη ανθρώπινη αντίδραση, ταυτιζόμενη με την έννοια του επίκτητου αισθήματος του αβοήθητου;
Έστω ότι, οι συνθήκες και τα όργανα χειραγώγησης καθιστούν τα πειραματικά ανθρώπινα υποκείμενα, καθηλωμένους δέκτες, πληθώρας πληροφοριών, στον καναπέ. Ελέγχοντας οι πειραματιστές μας, τις πληροφορίες, τις μετατρέπουν, σε στρεσογόνα ερεθίσματα, τα οποία ασκούν επίδραση στον βιολογικό οργανισμό των ανθρώπων και μειώνουν την απόκριση τους στο στρες.
Παράλληλα, αφαιρείται και η δυνατότητα πρόσβασης στο κουμπί απενεργοποίησης του πομπού των πληροφοριών. Τα υποκείμενα, απογυμνωμένα από οποιαδήποτε ικανότητα αντίδρασης στον χείμαρρο πληροφοριών, δέχονται άκριτα και παθητικά όλα τα στρεσογόνα ερεθίσματα που παράγονται και αναπαράγονται από τους πομπούς, στη δική μας περίπτωση τα κανάλια και εν γένει τα μέσα ενημέρωσης.
Μεταφέρουμε τα ίδια υποκείμενα, σε μια άλλη συνθήκη, η οποία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη της δυνατότητας απενεργοποίησης του πομπού πληροφοριών. Οι πληροφορίες, πάντα μεταδίδονται ελεγχόμενες, βουτηγμένες στην ενημερωτική διαπλοκή και αναδυόμενες από αυτή τη θάλασσα σαν χρυσή ανακάλυψη της είδησης. Αυτή τη φορά όμως το διαφορετικό της συνθήκης, είναι όπως αναφέραμε, η δυνατότητα να σταματήσει ο δέκτης να λαμβάνει αυτές τις διαστρεβλωμένες πληροφορίες. Ποια η αντίδραση του;
Συνεχίζει να δέχεται άκριτα τις διάφορες λανθασμένες, διαστρεβλωμένες πληροφορίες, από τους ειδησεογραφικούς μεγαλοκαρχαρίες, οι οποίοι επιζητούν την ομαλή και λίγο πιο εκλεπτυσμένη (συγκριτικά με τον Μεσαίωνα) εξαφάνιση του απλού πολίτη. Έχοντας μάθει ο πολίτης τόσα χρόνια, στην αδυναμία άσκησης ελέγχου στις σοκαριστικές πληροφορίες, αδυνατεί να μεταλλάξει αυτή την γνώση, χαρακτηριζόμενος από το επίκτητο αίσθημα του αβοήθητου.
Παρατηρούμε λοιπόν, ότι τόσο ο τρόπος που ερμηνεύονται τα γεγονότα, όσο και ο τρόπος που μαθαίνεται να ερμηνεύονται και να παρακολουθούνται τα γεγονότα, ασκεί καταλυτική επίδραση στη φοβική ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο ασκούμενος έλεγχος στην προσωπικότητα του πολίτη, η ελεγκτική στάση απέναντι στις κινήσεις του, δημιουργούν τον τάφο, στον οποίο κλίνεται η κριτική του ικανότητα και η ελεύθερη βούλησή του, προκειμένου να αντιδράσει.
Πηγή του πειράματος του Seligman, αποτελεί το εκπληκτικό βιβλίο "Θεωρίες Προσωπικότητας" σελ. 83, των Pervin & John, εκδόσεις: τυπωθητω, 2001.
Ο Επίκτητος έχει διαλαλήσει άλλωστε: ότι οι άνθρωποι ενοχλούνται όχι από τα γεγονότα, αλλά από τις αρχές και τις αντιλήψεις που διαμορφώνουν σχετικά με τα γεγονότα. Θα πρόσθετα σε αυτή τη ρητορική φράση, ότι ενοχλούνται ακόμη, από τις αρχές και τις αντιλήψεις που φροντίζουν να διαμορφώνουν οι άλλοι για αυτούς. Αισθάνονται αβοήθητοι, όταν ερμηνεύουν τα γεγονότα και τις καταστάσεις ως παθητικά υποκείμενα, ανήμπορα να αντιδράσουν, «κατειλημμένοι» από το αίσθημα της ματαιοδοξίας και την αρχή της δουλοπρέπειας.
Το εργαστηριακό πείραμα του Seligman, έφερε στην επιφάνεια την έννοια του επίκτητου αισθήματος του αβοήθητου (learnedhelplessness). Ο πειραματιστής παρατήρησε σε ένα παλαιό ερευνητικό του ερώτημα ότι σκυλιά τα οποία είχαν υποστεί ελεγχόμενα σοκ σε μια κατάσταση, μετέφεραν το αίσθημα του αβοήθητου, σε μια άλλη περίπτωση όπου το σοκ μπορούσε να αποφευχθεί. Κατά τη διάρκεια της πρώτης συνθήκης, καμιά αντίδραση των σκυλιών δεν μπορούσε να ελέγξει, να επηρεάσει ή να περιορίσει την εμφάνιση και την ένταση του ηλεκτρικού σοκ. Όταν αυτά τα σκυλιά, τοποθετήθηκαν σε μια δεύτερη κατάσταση, στην οποία θα μπορούσαν να αποφύγουν το σοκ, πηδώντας πάνω από ένα εμπόδιο, εκείνα υπέμεναν και δέχονταν το οδυνηρό ερέθισμα παθητικά. Από την πρώτη συνθήκη είχαν μάθει, ότι ήταν αδύνατο να ασκήσουν επίδραση στο ηλεκτροσόκ, και διατηρούσαν την ίδια γνώση και στη δεύτερη συνθήκη, (όπως αναφέρεται στους Pervin και John, 2001).
Αν αντικαταστήσουμε τα σκυλιά, με ανθρώπινα υποκείμενα και τα ηλεκτροσόκ με την υπερπληροφόρηση, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε μια τέτοια πανομοιότυπη ανθρώπινη αντίδραση, ταυτιζόμενη με την έννοια του επίκτητου αισθήματος του αβοήθητου;
Έστω ότι, οι συνθήκες και τα όργανα χειραγώγησης καθιστούν τα πειραματικά ανθρώπινα υποκείμενα, καθηλωμένους δέκτες, πληθώρας πληροφοριών, στον καναπέ. Ελέγχοντας οι πειραματιστές μας, τις πληροφορίες, τις μετατρέπουν, σε στρεσογόνα ερεθίσματα, τα οποία ασκούν επίδραση στον βιολογικό οργανισμό των ανθρώπων και μειώνουν την απόκριση τους στο στρες.
Παράλληλα, αφαιρείται και η δυνατότητα πρόσβασης στο κουμπί απενεργοποίησης του πομπού των πληροφοριών. Τα υποκείμενα, απογυμνωμένα από οποιαδήποτε ικανότητα αντίδρασης στον χείμαρρο πληροφοριών, δέχονται άκριτα και παθητικά όλα τα στρεσογόνα ερεθίσματα που παράγονται και αναπαράγονται από τους πομπούς, στη δική μας περίπτωση τα κανάλια και εν γένει τα μέσα ενημέρωσης.
Μεταφέρουμε τα ίδια υποκείμενα, σε μια άλλη συνθήκη, η οποία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη της δυνατότητας απενεργοποίησης του πομπού πληροφοριών. Οι πληροφορίες, πάντα μεταδίδονται ελεγχόμενες, βουτηγμένες στην ενημερωτική διαπλοκή και αναδυόμενες από αυτή τη θάλασσα σαν χρυσή ανακάλυψη της είδησης. Αυτή τη φορά όμως το διαφορετικό της συνθήκης, είναι όπως αναφέραμε, η δυνατότητα να σταματήσει ο δέκτης να λαμβάνει αυτές τις διαστρεβλωμένες πληροφορίες. Ποια η αντίδραση του;
Συνεχίζει να δέχεται άκριτα τις διάφορες λανθασμένες, διαστρεβλωμένες πληροφορίες, από τους ειδησεογραφικούς μεγαλοκαρχαρίες, οι οποίοι επιζητούν την ομαλή και λίγο πιο εκλεπτυσμένη (συγκριτικά με τον Μεσαίωνα) εξαφάνιση του απλού πολίτη. Έχοντας μάθει ο πολίτης τόσα χρόνια, στην αδυναμία άσκησης ελέγχου στις σοκαριστικές πληροφορίες, αδυνατεί να μεταλλάξει αυτή την γνώση, χαρακτηριζόμενος από το επίκτητο αίσθημα του αβοήθητου.
Παρατηρούμε λοιπόν, ότι τόσο ο τρόπος που ερμηνεύονται τα γεγονότα, όσο και ο τρόπος που μαθαίνεται να ερμηνεύονται και να παρακολουθούνται τα γεγονότα, ασκεί καταλυτική επίδραση στη φοβική ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο ασκούμενος έλεγχος στην προσωπικότητα του πολίτη, η ελεγκτική στάση απέναντι στις κινήσεις του, δημιουργούν τον τάφο, στον οποίο κλίνεται η κριτική του ικανότητα και η ελεύθερη βούλησή του, προκειμένου να αντιδράσει.
Πηγή του πειράματος του Seligman, αποτελεί το εκπληκτικό βιβλίο "Θεωρίες Προσωπικότητας" σελ. 83, των Pervin & John, εκδόσεις: τυπωθητω, 2001.
Δημήτρης Σπύρου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου